εφηβεία

Περίοδος της ζωής του ανθρώπου η οποία –ανάλογα με το άτομο– διαρκεί περίπου επτά χρόνια. Ξεκινά κατά την ηλικιακή περίοδο μεταξύ 11 και 14 ετών και αποτελεί μία από τις σημαντικότερες φάσεις της εξελικτικής ηλικίας. Χαρακτηρίζεται από ανεπαίσθητες ή και κάποτε απότομες μεταβολές στη δομή ή στις λειτουργίες του οργανισμού, με διάφορες αλλαγές της συγκινησιακής και διανοητικής ζωής. Πρόκειται για μια περιπετειώδη γέφυρα μεταξύ της παιδικής ηλικίας και της νεανικής και ώριμης. φυσική ανάπτυξη. Οι σημαντικές σωματικές μεταβολές που πραγματοποιούνται κατά την ε. ελάχιστα διαφέρουν, ως προς τη σημασία τους, από εκείνες που γίνονται στον ανθρώπινο οργανισμό κατά τη γέννηση. Εξαιτίας των πολύπλοκων αλληλεπιδράσεων στη λειτουργία των διαφόρων ενδοκρινών αδένων, επιτελείται κατά τη διάρκεια της ε. ταχεία αύξηση του αναστήματος, αυξάνεται η μάζα διαφόρων σπλαχνικών οργάνων και μειώνεται, αντίθετα, το λεμφικό σύστημα. Ιδιαίτερη σημασία κατά την έναρξη της ε. έχει η λεγόμενη κρίση της ήβης, η oποία προκαλεί τη διαφοροποίηση των μορφών και των οργανικών λειτουργιών των ατόμων και των δύο φύλων. Στο κορίτσι, οι μεταβολές αυτές αρχίζουν 1-2 χρόνια νωρίτερα απ’ ό,τι στο αγόρι. Παρατηρείται ένα στρογγύλεμα των γραμμών, το οποίο οφείλεται στην ανάπτυξη λιπώδους ιστού σε μερικές ζώνες των ισχίων και του θώρακα, η εμφάνιση ελαφρού τριχώματος –δηλαδή το σύνολο δευτερευόντων γενετικών χαρακτήρων– που είναι τυπικά του γυναικείου σώματος. Τις εξωτερικές αυτές εκδηλώσεις ακολουθούν αμέσως πολύπλοκες εσωτερικές αλλαγές του οργανισμού, που με μια σειρά κυκλικών φαινομένων (η έναρξη των οποίων, όταν λείπει η υγιής διαπαιδαγώγηση, προκαλεί ανησυχίες εντελώς αδικαιολόγητες) δημιουργούν την ικανότητα και την τάση προς τη μητρότητα. Αντίθετα, στο αγόρι παρουσιάζεται εμφανής αλλαγή του τόνου της φωνής, ισχυροποίηση του μυϊκού συστήματος, ανάπτυξη του τριχώματος στο πρόσωπο και σε άλλες ζώνες του σώματος. Στους εφήβους των δύο φύλων, η σωματική ανάπτυξη προκαλεί τρομερή όρεξη. Στην αδηφαγία αυτή αποδίδεται πολλές φορές η συχνή εμφάνιση ακμής, ιδιαίτερα στο πρόσωπο, η οποία αποτελεί ένα από τα πρώτα πλήγματα στη ματαιοδοξία των εφήβων. Η διαταραχή αυτή η οποία, εκτός από τις περιπτώσεις περιπλοκών, εξαφανίζεται και από μόνη της χωρίς να αφήνει ίχνη, οφείλεται σε έντονη λειτουργία των σμηγματογόνων αδένων του δέρματος. ψυχολογική ανάπτυξη. Σε στενή σύνδεση με τις οργανικές αυτές μεταβολές, παρουσιάζονται αλλαγές στη συμπεριφορά (όπως για παράδειγμα στο ντύσιμο), που εκδηλώνονται με απόπειρες και σφάλματα, με διαρκείς συζητήσεις για κάθε ζήτημα, ακόμα και με στιγμές κρίσιμης έντασης στον εσωτερικό κόσμο του εφήβου αλλά και μεταξύ του εφήβου και των προσώπων που τον περιβάλλουν. Μερικές φορές οι αλλαγές, που χαρακτηρίζουν την ε. και οφείλονται σε ταχείες οργανικές μεταβολές, προκαλούν στο νεαρό άτομο προβλήματα προσαρμογής. Συχνά παρατηρείται εύκολη κόπωση, αδεξιότητα στις κινήσεις αλλά και ακεφιά. Από την άλλη πλευρά, το οικογενειακό περιβάλλον δεν κατορθώνει πάντα να παρακολουθήσει την εξέλιξη των παιδιών σε εφήβους· γι’ αυτό οι γονείς, οι οποίοι με τη στοργή που νιώθουν για τα παιδιά τους εξακολουθούν να τα βλέπουν μικρότερα από την πραγματική ηλικία τους, δεν θέλουν να καταλάβουν ότι είναι πια σε ηλικία να έχουν ρούχα, συμπεριφορά και συνήθειες που ταιριάζουν στους ενήλικους. Επίσης, η ψυχική ζωή επηρεάζεται από τις νέες οργανικές ιδιότητες και από το οικογενειακό ή σχολικό περιβάλλον. Ενώ το νοητικό επίπεδο ανεβαίνει αρκετά ομαλά έως το τέλος της ε., μπορούν να υπάρχουν ανώμαλες αλλοιώσεις του συνηθισμένου συναισθηματικού τόνου: καταθλίψεις ή ενθουσιασμοί που φτάνουν μέχρι την υπερβολή. Τυπικό φαινόμενο είναι η προβολή προς το μέλλον, η έντονη ανάγκη αυτοπεποίθησης, την οποία ο έφηβος τείνει να ικανοποιήσει με τρόπους συμπεριφοράς, οι οποίοι μερικές φορές εμπνέονται από θετικά ή μη πρότυπα που προσφέρουν οι ενήλικοι καθώς επίσης με μια ισχυρή κλίση προς λίγους φίλους, του ίδιου ή αντίθετου φύλου. Η φυσική αυτή τάση για τη σύναψη κοινωνικών σχέσεων μπορεί να επιφέρει και διαφορετικά αποτελέσματα. Από το ένα μέρος η ομαδική ζωή μπορεί να προσφέρει στο άτομο που είναι αβέβαιο για τις δυνατότητές του ένα αίσθημα μεγαλύτερης ασφάλειας και ευρύτερους ορίζοντες σε σύγκριση με το οικογενειακό περιβάλλον, το οποίο αρχίζει να εμφανίζεται πολύ περιορισμένο. Από την άλλη πλευρά, η τάση προς αυτοπροβολή, το αίσθημα της ατιμωρησίας, που προκύπτει από το να αισθάνεται κανείς μέλος μιας ομάδας, μπορούν να οδηγήσουν τους εφήβους στην υιοθέτηση συμπεριφοράς που καταλήγει στην περιθωριοποίηση και στην εγκληματικότητα των ανηλίκων. Συμβαίνει, δηλαδή, το επιφανειακά παράδοξο, ένα αίσθημα ανικανότητας και ατομικής ανεπάρκειας να οδηγεί, εξαιτίας της επιρροής της ομάδας, σε θρασύτητα και αυθάδη συμπεριφορά. Οι προσπάθειες που γίνονται για να δημιουργηθεί μια σχέση με συνομηλίκους ή με τον κόσμο των ενηλίκων μερικές φορές δεν προσφέρουν τις δικαιολογημένες και νόμιμες ικανοποιήσεις που αναμένονται. Μπορεί να προκύψουν από αυτές δυσάρεστες εμπειρίες, ύστερα από τις οποίες ο έφηβος αναδιπλώνεται στον εαυτό του (συχνά κρατά μυστικό ημερολόγιο), οι οποίες επιβραδύνουν ή ακόμα σε μερικές σοβαρότερες περιπτώσεις παρεμποδίζουν την παραπέρα ένταξη και προσαρμογή του στην κοινωνία. Τέτοιες κρίσεις προσαρμογής γίνονται πολλές φορές πιο οδυνηρές από μια αλλαγή στο περιβάλλον και ιδιαίτερα στις φιλίες και στις συνήθειες που είχαν αποκτηθεί από πολύ καιρό. Η εργασία κατά την ηλικία της εφηβείας αποτελεί μεγάλη ζημιά και για το άτομο και για το κοινωνικό σύνολο. Στη διάρκεια της εφηβείας το σχολείο με τις ανθρώπινες επαφές του αποτελεί θεμελιώδη εμπειρία. Η ψυχική ισορροπία των εφήβων επηρεάζεται σημαντικά από τυχόν αποτυχίες στο σχολείο (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

και σπαν. εφηβία, η (Α ἐφηβεία και ἐφηβία) [έφηβος]

εφηβική ηλικία, ήθη, η ηλικία τού εφήβου («περί Ἐπικούρου ἐφηβείας», Διογ. Λαέρ.)

αρχ.

επιγρ. εφηβική εκπαίδευση, γύμναση.